“Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.” (Matteüs 5:3)
Deze keer een brief uit Italië. Of toch niet: ik schrijf deze woorden op mijn werkkamer. Maar in gedachten ben ik even terug in de streek in Italië waar ik drie maanden geleden op vakantie was. En waar acht eeuwen geleden een kerkhervormer velen inspireerde…
Hervormer
Protestanten kennen als kerkhervormers vooral Luther en Calvijn. Hun oproep om terug te keren naar de kern van het evangelie leidde in de zestiende eeuw tot een breuk in de kerk. Op 31 oktober wordt elk jaar de reformatie herdacht.
Maar ook voor en na Luther en Calvijn zijn er hervormers in de kerk die de boodschap van Jezus met nieuwe kracht deden spreken. Zoals de zoon van een rijke koopman uit de Italiaanse stad Assissi. Deze Francesco of Franciscus (1182-1226) is eigenlijk nog radicaler dan Luther en Calvijn. Hij bepleit een terugkeer naar de eenvoud van het evangelie. En dat niet alleen: hij kiest ook zelf voor die eenvoud.
Armen van geest
Leer én leven van Franciscus laten zich samenvatten met de woorden van de eerste zaligspreking uit Matteüs 5. In de bijbelvertaling van 1951: “Zalig de armen van geest, want hunner is het Koninkrijk der hemelen.”
Wie Jezus hier voor ogen heeft zijn niet alleen mensen die minder dan gemiddeld intelligent zijn. De “armen van geest” zijn zij die zichzelf durven bevrijden van overtollige gedachten, impulsen, verleidingen. “Arm van geest” zijn zij die in hun hoofd en hun hart alle ruimte maken voor waar het echt om gaat in het leven: de liefde van de Ene. De Nieuwe Bijbelvertaling spreekt over “wie nederig van hart zijn”.
Leven in eenvoud
Franciscus bevrijdt zich heel letterlijk van wat een mens volgens hem afleidt van Gods liefde. Hij geeft zijn rijke leven op, deelt in het leven van de armsten.
In de buurt van Cortona bezoeken Ellis en ik de “celle” (cel of eenvoudige ruimte) waarin hij enige jaren leeft, omringd door prachtige natuur. Juist door te leven in eenvoud ziet Franciscus hoe rijk hij is: hoe groot de overvloed is die hij van zijn Schepper ontvangt in de schepping en alle mensen om hem heen, hoe groot de overvloed van Gods genade is.
Franciscus spreekt niet alleen de meest kwetsbare mensen aan als zijn zusters en broeders, maar ook de vogels en andere dieren, de wind en het water, het vuur en de aarde. Volgens Franciscus is in alle leven en alle geschapen dingen de liefde van hun Maker herkenbaar. Franciscus verwelkomt zelfs de dood als een zuster. Hij gelooft dat de Ene, ook in de donkerste uren, nog zijn goedheid aan ons openbaart.
Omdat Franciscus het evangelie ook aan de dieren verkondigde is zijn sterfdag, 4 oktober, later uitgeroepen tot Werelddierendag.
Basiliek
Op een zondag in juni maak ik een kerkdienst mee in de basiliek die in Assissi staat. De kerk, gebouwd boven het graf van de kerkhervormer, zit vol. De preek kan ik niet verstaan, maar het koor zingt prachtig.
En toch klopt er iets niet: de pracht van het kerkgebouw laat zich moeilijk rijmen met de armoede waar Franciscus, in navolging van Jezus, zelf voor kiest. In Assissi wordt zichtbaar waar iedere geloofsbeweging mee te maken krijgt. Steeds weer verliezen haar aanhangers uit het oog waar het ooit om begonnen was…
Back to the basics
In 2015 verscheen het rapport “Kerk 2025”. Daarin bezint de synode van onze Protestantse Kerk zich op de toekomst.
De opstellers concluderen nuchter dat de krimp van de kerk ons dwingt om te bezuinigen. We zullen het moeten doen met minder middelen ook met minder vrijwilligers.
Toch ziet het rapport in een tijd van krimp ook een kans voor de kerk. Die kans is om het ene, waar het Jezus om te doen was, vast te houden en opnieuw te onderstrepen. Het rapport roept ons “back to the basics”, terug naar de kern.
Het wordt nog een boeiende uitdaging om die oproep naar onze plaatselijke situatie te vertalen. Maar misschien kan broeder Francesco daarbij een gids zijn. In deze tijd komt er zoveel op een mens af dat velen niet meer zien waar het om gaat in het leven. “Rijken van geest” hebben het hoofd te vol om hoofd- en bijzaken te kunnen onderscheiden. Ik denk dat de kerk weer een bron van inspiratie voor velen zal zijn als wij ons met Franciscus, maar op een eigentijdse manier, de eenvoud van het evangelie eigen maken.
Naar Italië afreizen is daarvoor niet nodig. Wie echt ruimte maakt in haar of zijn hart ziet ook hier in mensen, dieren en dingen de liefdevolle hand van hun Maker terug. Gelukkig wie hun geest waarachtig leeg weten te maken, want zij ervaren het Koninkrijk van God overal om zich heen!
dominee Willem Biesheuvel
Geplaatst 29 september 2019