“Onze hulp is in de naam van de HEER die hemel en aarde gemaakt heeft.” Trouwe kerkgangers kunnen die woorden – ze komen uit Psalm 124 – wel dromen. (Bijna) elke dienst in één van onze kerken begint ermee. Soms wordt er een regel uit Psalm 146 aan toegevoegd: “die trouw is tot in eeuwigheid”. En soms ook woorden uit Psalm 138: “die het werk van zijn handen niet loslaat”.
Openingswoorden
Tijdens de gemeenteavond in april gaf ik uitleg over een aantal gebruiken rondom de Maaltijd van de Heer. Na die avond vroeg iemand mij om in de Maandbrief ook de betekenis van andere onderdelen van de kerkdienst eens toe te lichten. Een goed idee!
En dus begin ik nu maar bij het begin: de openingswoorden van de kerkdienst. Waarom zijn dat altijd dezelfde (psalm)woorden? Waarom niet elke zondag een originele nieuwe tekst om mee te beginnen?
Initiatiefnemer
Eén reden om elke kerkdienst te openen met hele oude woorden is om zichtbaar te maken dat het initiatief om op zondag samen te komen in de kerk niet van onszelf komt. Ja, de kerkenraad heeft geregeld dat er een kerkdienst kan plaatsvinden. De koster zet alles klaar en luidt de klok. En de voorganger heeft een preek voorbereid. Maar wij doen in de kerk iets wat vele generaties gelovigen, wel steeds op hun eigen manier, ook al hebben gedaan.
De kerk is bijna twintig eeuwen geleden geboren. Sinds die mooie Pinksterdag komen her en der elke zondag christenen samen “om het brood te breken en zich te wijden aan het gebed” (Handelingen 2,42).
De oorsprong van onze kerkdiensten ligt echter nog veel verder terug. De kerk is immers gebouwd op het fundament van Israëls geloof. De woorden “Onze hulp is in de naam van de HEER” komen uit een pelgrimslied. Ze verbinden ons met de lange rij van Joodse vrouwen en mannen en kinderen die met dit lied op de lippen op weg gingen naar de tempel in Jeruzalem. Daar vierden zij de liefde van hun God die hen met elkaar verbond. Met de woorden van het “onze hulp” spreken wij uit dat wij ons bij die lange stoet van pelgrims willen aansluiten.
Toch is volgens Psalm 124 de eredienst ook niet een uitvinding van het volk van Israël. Volgens het pelgrimslied is de ware Initiatiefnemer van onze samenkomsten “de HEER die hemel en aarde gemaakt heeft”. Ten diepste, zo gelooft Israël, is Hij het zelf die zijn kinderen prikkelt om het leven als een gave van Hem te vieren.
De vaste openingswoorden van onze kerkdiensten plaatsen ons in een traditie die meer dan drieduizend jaar oud is. En ze voeren ons nog verder terug naar de Bron: naar Hem die het initiatief genomen heeft niet alleen om ons samen te roepen, maar ook om ons en al zijn kinderen tot leven te roepen.
Waar zijn wij in Gods naam mee bezig?
Rooms-katholieke, ook lutherse vieringen, beginnen met andere openingswoorden: “In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest”. De overeenkomst met “onze” openingswoorden uit Psalm 124 is dat ook die de naam van God ter sprake brengen.
De naam van God, voor het volk van Israël en voor de kerk zo heilig dat hij niet wordt uitgesproken, wordt in Hebreeuwse bijbels weergeven met de vier letters JHWH. Die bijzondere naam houdt verband met het werkwoord “zijn”.
Ik las ergens dat Israëls eredienst ooit begonnen moet zijn met het aanroepen en uitroepen van die naam. Wie in de taal van Israël Gods naam aanroept, roept in feite tot Hem: “WEES ER!” En wie in de taal van Israël Gods naam uitroept, belijdt in feite: “HIJ IS ER WEER!”
De woorden “Onze hulp is in de naam van de HEER” vatten eigenlijk heel kort samen wat wij in de kerk komen doen. Wij zijn er samen in de naam van God. We spreken die naam uit als een gebed: “Wees er voor ons en voor heel uw wereld in haar grote nood!” Maar ook prijzen wij die naam omdat we steeds ook weer ervaren dat Hij er werkelijk voor ons is en omdat we geloven dat Hij er steeds opnieuw voor ons zal zijn!
Toch wil dat niet zeggen dat geloven afwachten is tot God in actie komt. De naam van God is ook een opdracht aan ons. Wij zijn geroepen om in Gods naam het gebed van anderen “Heer, wees er” te beantwoorden met onze aanwezigheid. Hij roept ons om onze medemensen te doen ervaren dat Hij er is!
Terug naar de Bron
Waarom alle zondagen diezelfde openingswoorden? Omdat die ons terugvoeren naar Hem met wie alles begonnen is. En omdat ze ons terugvoeren naar waar alles om begonnen is: dat wij er zullen zijn voor Hem en voor elkaar zoals Hij er is voor ons!
dominee Willem Biesheuvel
Gezocht: koekenbakkers en herbergiers.
